Muziek: Minimalistische pop met fijne jazzsaus

Artiest The Whitest Boy Alive
Plaat Rules
Jaar 2009
Klinkt als Erlend Øye, Röyksopp, Zoot Woman, Au Revoir Simone
Beste nummer Gravity
En? 7

De Noorse zanger en gitarist Erlend Øye duikt in verschillende verschijningsvormen op. Als soloartiest op de plaat Unrest, als nerdy helft van softpopduo Kings of Convenience, als gast bij Röyksopp, en sinds een tijdje ook als zanger en gitarist in ultralight-bandje The Whitest Boy Alive. Het debuut Dreams is alweer van 2006 en nu heeft de band een nieuwe plaat uit.

Voor een 33 jarige heeft hij al een knap omvangrijke muzikaal oeuvre neergezet. En in al die verschijningsvormen klinkt steeds de stem van Øye duidelijk door. En dan bedoel ik niet per se zijn vocalen, maar zijn stijl, zijn vorm. Kings of Convenience wijken met hun Simon^& Garfunkel-achtige sound misschien nog het meest af, maar in alle andere hoedanigheden is Øye de meester van de lichtvoetige, dansbare melodie.

Het prettige aan The Whitest Boy Alive is dat de sound van Øye een beetje body krijgt. Hij heeft nogal de neiging ijl en licht te klinken. Met een bandje om zich heen, verdwijnt dat een beetje. Een beetje, schrijf ik niet voor niets, want ook het handelsmerk van deze band is minimalistische pop. Maar de opvoger Rules heeft duidelijk meer om het lijf dan het debuut. Op deze plaat begint The Whitest Boy Alive echt als een bandje te klinken.

Met een heerlijk plukkende bas (luister naar Gravity), swingende drums en een warme keyboard, doet deze plaat zelfs jazzy aan. De keyboards zouden zo op een soulalbum kunnen staan. Zo ontstaat een prettige mix van pop, jazz en soul, die boeiender is dan de recht toe recht aan popdeuntjes op de voorganger. Minimalistisch blijft het, want de productie is heel erg kaal. Stem, gitaar, bas, drum en keyboard, dat is het en meer hoor je ook niet. Een tweede (vrouwen)stem is een ongekende extra, maar bijna de hele plaat lang houdt de band het bij de basics.

Die basics zijn zowel Øye’s kracht als zijn zwakte. Het is ongekend hoeveel moois hij uit zo weinig weet te halen. Hij beheerst de kracht van het simpele. Daarmee pik je dit album heel snel en makkelijk op. De lekker swingende melodietjes zijn makkelijk verteerbaar. Maar daarin schuilt dan ook het nadeel van de eentonigheid. Het lijkt soms maar een trucje. Een heel lekker trucje, maar wel een die op den duur uitwerkt. Hopelijk slaat meneer Øye nu ook weer eens nieuwe wegen in.

Film: Boekverfilming Atonement moet het hebben van sterk verhaal

Film Atonement
Regisseur Joe Wright
Hoofdrollen Keira Knightly, James McAvoy, Saoirse Ronan
Jaar 2007
Genre Drama
En? 7

Regisseur Joe Wright heeft blijkbaar iets met actrice Keira Knightly. En hij heeft iets met boekverfilmingen. In zijn film Pride & prejudice (2005) naar het boek van Jane Austen speelde Knightley de eigenzinnige Elizabeth Bennet. Naar mijn smaak had ze voor dit klassieke liefdesverhaal een te moderne uitstraling. In 2007 verfilmde Wright de roman Atonement van Ian McEwan en opnieuw heeft hij Knightley de hoofdrol gegeven.

Atonement leek mij aanvankelijk een onverfilmbaar boek. Zoals in meer McEwan-romans gaat het vooral over het onzichtbare, namelijk de verhoudingen tussen mensen en datgene wat mensen van elkaar denken. In dit boek staat een groot misverstand centraal en speelt de schrijver met de waarneming. Wat is fictie, wat is werkelijkheid? Dezelfde voorvallen krijgt de lezer door de ogen van verschillende personages te zien. Hoe krijg je dat vertaald in beeld?

Toch is dat Wright wel gelukt. En zonder storende voice overs. Hij laat een scène gewoon twee keer zien, vanuit verschillende standpunten, en voor de kijker is meteen duidelijk dat dit de observaties zijn van twee verschillende personages. Hiervoor toont Wright zo’n scnène gewoon twee keer meteen achter elkaar. Hij maakt een klein sprongetje terug in de tijd en als kijker pik je dat meteen op.

De kracht van het boek zit in het eerste deel en dat geldt ook voor de film. Wright is trouw gebleven aan de roman en bouwt zijn film net zo precies en langzaam op. Door de ogen van de dertienjarige Briony, de jongste van de familie Tallis beleven we een avond in het luxueuze landhuis. Zij ziet hoe zich meerdere keren iets afspeelt tussen haar oudere zus Cecilia en Robbie (James McAvoy, bekend van The last king of Scotland), de zoon van de schoonmaakster. Beiden kennen elkaar al heel hun leven, maar als jongvolwassenen weten ze niet zo goed meer hoe ze zich tot elkaar verhouden. Zij is de dochter van een welgestelde familie, hij een jongen van eenvoudige komaf die door de familie is opgenomen en die zelfs een studietoelage van de heer des huizes krijgt.

Een onverwachte gebeurtenis drijft deze twee uit elkaar en dan komt ook nog eens de Tweede Wereldoorlog ertussen. De film vertelt het verhaal van de grote gevolgen die de waarnemingen van het fantasievolle meisje Briony hebben. Haar observaties veranderen levens, van Cecilia, van Robbie, en uiteindelijk ook van haarzelf. Het karakter van Briony ligt daarbij overigens het dichtste tegen die van de romanfiguur aan. Geweldig gecast en sterk gespeeld. Het is een fantasievol meisje dat ook nog eens irritant is en zich op een ergerlijke manier met de volwassenwereld bemoeit. Zeer overtuigend.

Dat geldt minder voor de twee hoofdrolspelers. Het verhaal bevat een aantal onverwachte wendingen en de roman overtuigt daarbij veel meer dan deze acteurs. Wat zij voor elkaar voelen en hoe zij met hun onderlinge verhoudingen in de knoop zitten, moeten we maar aannemen. Overtuigen doen de acteurs daarbij niet. Daarmee is het bijzondere verhaal de kracht van deze film. Aan het eind zien we Briony weer terug, in een andere tijd, en met een bijzondere geschiedenis al achter de rug. Dan is daar die laatste onverwachte wending. En net als het boek, herpakt ook de film zich hier na een wat langdradig middenstuk.

Muziek: Eenmansband Loney dear melancholiek en orkestraal

Artiest Loney dear
Plaat Dear John
Jaar 2009
Klinkt als Sufjan Stevens, Elliott Smith, Arcade Fire, Andrew Bird, Jens Lekman, Belle and Sebastian
Beste nummer Harsh words
En? 8,5

Veruit het onbelangrijkste nieuws dat de plaat Dear John oplevert is dat Loney, dear zijn komma is kwijtgeraakt. De Zweed Emil Svanängen gaat voortaan als Loney dear door het leven. Waarvan acte.

Veruit het belangrijkste aan deze plaat is dat die een volwassen geworden muzikant laat horen. Loney, noir was ook al een topplaat, maar Dear John overtreft die nipt. De muziek klinkt voller, het tempo ligt hier en daar wat hoger, Loney dear is definitief hobbyist af. Waren zijn eerdere platen oorspronkelijk nog bedoeld voor vrienden en bekenden en pas later op een volwaardige CD gezet, Dear John is een plaat van een reeds breed gewaardeerde artiest.

Hij lijkt op deze plaat iets meer te durven. Under a silent sea is daarvan het treffendste voorbeeld. Het is weliswaar traditioneel opgebouwd, zoals we van de Zweed gewend zijn, langzaam naar een explosie werkend. Maar die explose is meestal nog ingetogen, maar op dit nummer leunt Loney dear nota bene tegen de trance aan. Dat is, getuige de voorzichtiger voorgaande platen, een onverwachte wending.

Loney dear is een eenmansproject. Hij nodigt op deze plaat een enkele andere muzikant uit, waarvan Andrew Bird als violist op I got lost de bekendste is. Maar Loney dear klinkt niet als een eenpitter. En daar zit de wonderlijke kracht van zijn muziek. Hij is in staat de suggestie wekken alsof hij een hele band om zich heen heeft, en soms zelfs een heel orkest. Want deze plaat is boven alles vooral heel orkestraal.

Dat hij alleen werkt, is wel te horen in de composities. Net als andere eenmansprojecten die verder gaan dan zingen en gitaar spelen, bouwt ook Loney dear lagen muziek op elkaar. Hij werkt in loops waarbij het steeds een nieuwe loop van instrumenten toevoegt. Zo komt een nummer ieder keer in stapjes op gang en wordt dat ook vaak weer in vergelijkbare stapjes afgebouwd. Het spannende in deze manier van werken is dat (bijna) elk nummer naar een heerlijk hoogtepunt toewerkt. Risico dat om de hoek ligt is de verrassing op den duur weg is. Op deze plaat heeft Loney dear daar nog absoluut geen last van overigens.

Doordat hij werkt in laagjes muziek, zit er veel herhaling in de liedjes. Dat repetetieve doet nogal eens aan Philip Glass denken, zoals ook de muziek van Sufjan Stevens wel eens die invloed laat horen, al is hij toch meer de man van refreintjes en coupletjes. Verder heeft Emil Svanängen een prachtige, hoge stem, waarmee hij zijn liedjes een melancholie sfeer meegeeft. Wanneer die melancholie dan raakt aan de extase van zo’n muzikaal hoogtepunt gaandeweg een song, dan gebeurt er iets moois. En zijn kracht is dat hij dat ‘moois’ bij elk nummer weer weet te herhalen. Zo ontstaat een aanstekelijk album waar je maar geen genoeg van kunt krijgen.

Boeken: Liefde en zorg als ultieme menselijke behoeften

Na drie romans begin ik de Zuid-Afrikaanse auteur J.M. Coetzee steeds meer te waarderen. Mijn kennismaking met hem via zijn bekendste boek In ongenade was er een met gemengde gevoelens. Het is een intrigerend en vooral verontrustend boek, maar ik had het gevoel dat ik de portee ervan miste. Daarna las ik In het land van het land, zo mogelijk nog verontrustender, maar wel een boek waar ik volop van genoot – voorzover bij zoveel zwartgalligheid van genieten sprake kan zijn.

Met boek nummer drie Langzame man, een recentere roman van hem uit 2005, heb ik mij tot Coetzee bekeerd. Hoewel Coetzee’s thema nogal aan de zware kant zijn en zijn hoofdpersonages weinig sympathiek (vooral dat blijkt nogal wennen te zijn), zijn zijn boeken de moeite waard, zowel vanwegen de prachtige schrijfstijl als vanwege de onderwerpen die hij aansnijdt. Coetzee laat je nooit onaangedaan achter, en dat is voor een boekenschrijver toch een bijzondere eigenschap.

Langzame man is verhaaltechnisch wat minder sterk, maar dit boek moet het hebben van de thematiek. Via het verhaal van de oudere Paul Rayment, die kind noch kraai op de wereld heeft, raakt Coetzee aan onderwerpen als ouderdom en ouderschap, en aan de sterke behoefte van mensen om liefde te ontvangen en liefde te geven, maar ook om zorg te ontvangen en te geven. Het verhaal speelt zich af in het Australische Adelaide, maar die plaatsbepaling doet in het boek eigenlijk helemaal niet terzake. Terwijl andere romans van hem nadrukkelijk in Zuid-Afrika spelen en ook tegen de politieke achtergrond van dat land, is Langzame man een veel universeler verhaal.

Rayment is de langzame man uit de romantitel, wiens onderbeen na een ongeluk wordt geamputeerd. Met dat stuk been is ook de levenslust en het levensdoel uit Rayment weggesneden. Na de ziekenhuisopname belandt hij weer thuis en komt dan pas tot de ontdekking hoe alleen hij eigenlijk is. Eenzaam was hij tot dan toe niet, maar het besef van alleen zijn maakt hem bang voor de eenzaamheid.

De zorg die de Kroatische Marijana Jokic, een door hem ingehuurde verpleegster, wil hij met liefde beantwoorden. Het gebrek aan eigen kinderen doet hem besluiten haar zoon financieel te helpen. Maar deze onverwachte liefdesaanbiedingen worden niet zonder slag of stoot aangenomen. Onbedoeld zet hij de verhoudingen in de familie Jokic helemaal op zijn kop.

En dan stapt de mysterieuze Elizabeth Costello Rayments leven binnen. Geheel ongevraagd staat zij ineens op zijn stoep en kondigt aan bij hem te zullen blijven voor een tijdje. Costello kwam al in een eerder boek voor, en uit de besprekingen maak ik op dat ze daarin vooral de rol als geweten speelde. In dit boek blijft haar precieze functie wat ongewisser, maar ik heb de neiging haar als schrijver van het verhaal van Rayment te zien. Costello is als het ware een alter ego van Coetzee die zijn eigen roman binnenstapt, om zijn hoofdpersonage voor verdere fouten te behoeden en hem te adviseren over leven en liefde.

Hoe het ook zij, de komst van Costello is in de opbouw van het verhaal nogal merkwaardig. Het is een flinke breuk in de roman. Aangezien Coetzee verder geen andere surrealistische trucjes uithaalt, staat deze mysterieuze personage op zichzelf. Verteltechnisch niet erg fraai, maar inhoudelijk verrijkt zij het verhaal. Zij gaat met Rayment het gesprek aan, de strijd soms. Zij dwingt hem te reflecteren en zo brengt Coetzee zijn thema’s verder dan wanneer hij die impliciet had gelaten.

Heeft een mens kinderen nodig om gelukkig te zijn? Of is het misschien zelfs de taak van de mens om het gekregen leven weer door te geven? Kan een mens uiteindelijk alleen zijn, lees: zonder liefde? Heeft de mens een diepgewortelde behoefte om voor een ander te zorgen? Deze levensvragen komen zeer pregant aan de orde in dit boek. En dat vanuit de aanvankelijk niet zo sympahtieke Rayment, die je als lezer gaandeweg wel steeds meer gaat begrijpen waardoor je uiteindelijk zeer begaan raakt met zijn lot.

Film: Sterk verhaal, goede acteurs en inventief camerawerk

Film Notorious
Regisseur Alfred Hitchcock
Hoofdrollen Cary Grant, Ingrid Bergman
Jaar 1946
Genre Drama/Thriller
En? 8

Bioscoop Arenberg in Brussel benut de zomerse weken om een alternatief filmprogramma te presenteren. Inclusief oude films, waaronder de klassieker Notorious van Alfred Hitchcock. Een stokoude film, uit 1946, en toch zat de zaal bijna vol. Weliswaar met veel ouderen, maar toch, de film trekt nog steeds veel kijkers.

Het is toch wel een bijzondere ervaring een film te kijken die nog vroeger is gemaakt dan mijn eigen vader geboren is. Ongelooflijk ook dat zo’n oude film nog steeds heel genietbaar is. Het is met de filmkennis van nu hooguit wat lastig om zo’n klassieker echt op waarde te schatten. Hoe vernieuwend de film destijds was, moet ik maar vernemen van filmhistorici.

Het verhaal gaat over Alicia Huberman, een losbollig type, dochter van een in de VS wonende nazi. De vader wordt direct na WOII veroordeeld en zijn dochter blijft met een schuldgevoel achter. Daar maakt geheim agent Devlin gretig gebruik van. Hij krijgt haar zo ver dat ze gaat spioneren bij oud-nazi’s die zich in Brazilië hebben teruggetrokken en daar snode plannen beramen. Daarbij raakt Alicia langzamerhand gevangen in een web van list en bedrog.

Van Hitchcock weten we dat hij de suspense prachtig opbouwt. Zo ook bij deze film. Stapje voor stapje werkt hij naar een spannend hoogtepunt toe. Maar hij heeft niet alleen een thriller gemaakt, Notorious is ook een dramatisch liefdesverhaal. Want de agent en de spionne voelen iets voor elkaar, maar wat? En kunnen of durven ze het elkaar te zeggen? Dit liefdesdrama is prachtig verweven met de thriller.

De film is vooral beroemd vanwege de langste kusscène. In die tijd mocht een zoen niet langer dan drie seconden duren en Hitchcock toont een inventieve intieme scène waarbij in totaal veel langer wordt gezoend, met steeds korte tussenpozes waarin Devlin en Alicia tegen elkaar praten. Nu kijken we daar niet meer voor op, maar destijds deed het nogal wat stof opwaaien. Voor de huidige kijker blijft er vooral een prachtig geacteerde scène over, al doen de kussen wat preuts aan.

Notorious heeft met Cary Grant en Ingrid Bergman twee topacteurs in de hoofdrollen. Alleen om deze grote namen in actie te zien, is de moeite om de film te gaan bekijken. Maar ook filmisch valt er genoeg te genieten. Zonder veel filmhistorische kennis is wel duidelijk te zien dat Hitchcock een eigenwijze manier van filmen heeft. Hij werkt met opvallende closeups en zoekt verrassende standpunten. De scène waarin de camera begint met een overzichtsshot van een groot bal en helemaal inzoomt tot op de hand van Alicia waarin hij zij een sleutel vasthoudt – een cruciale sleutel, waarover ik verder niks verraad – is meesterlijk. De mooie manier van filmen is bij Hitchcock meer dan kunstig doen, elke closeups legt in beeld de nadruk op een belangrijk element in het verhaal.

63 jaar oud en dan nog steeds zo mooi, spannend en interessant, dat is al een prestatie op zich. En dat zonder special effects, stuntwerk, schieten of achtervolgingen. Een sterk verhaal, goede acteurs en een inventieve cameravoering, that’s all.

Boeken: Loutering van een dierlijk en zoekend mens

’t Is zo’n titel die je steeds maar links laat liggen: Grover. Dat kan toch niks zijn. Maar ja, de auteur Allard Schröder staat doorgaans wel voor kwaliteit. En als je je dan eenmaal over die rare Sesamstraat-titel heen zet, kun je aan deze roman uit 1999 nog veel plezier beleven. Want met Bert, Ernie en Grover heeft dit alles niets te maken. Schröder schreef met Grover een gevoelige en fantasierijke roman over een zoon van een garagehouder.

Deze zoon, die met zijn achternaam Grover wordt aangeduid, heeft zich opgewerkt tot bankemployée, maar zijn eenvoudige afkomst uit een simpel dorpje verloochent hij niet. Tot in zijn uiterlijk aan toe is hij nooit een echte kantoorklerk geworden. Nee, Grover is bijna dierlijk. Zo is zijn uiterlijk, niet mooi, maar wel goed gebouwd, zo is zijn manier van doen. Fijnzinnige gedachten komen dan ook niet bij hem op. Als hij het aanlegt met Madeleine Bork, de vrouw van zijn baas, die door dat dierlijke is aangetrokken, ontstaat er een bijzondere relatie van aantrekken en afstoten.

Schröder weeft twee verhaallijnen door elkaar, gelardeerd door kleine zijpaadjes. In het heden komt Grover diep in de problemen als hij Madeleine Bork met de auto achtervolgt en zij prompt een meisje aanrijdt. Daardoor staat hun net ontstane relatie meteen onder druk. Zij heeft het meisje dood gereden, hij achtervolgde haar echter en is net zo goed schuldig. Maar zij reed door, hij stopte om het meisje naar het ziekenhuis te brengen. Een vilein kat-en-muisspel ontvouwt zich.

Verhaallijn twee speelt zich deels af in het verleden van Grover, in de tijd dat hij nog in het dorpje woonde en opgroeide met zijn vriend Kalle. Deze Kalle is een magische figuur, iemand die niemand kwaad doet maar daar toch voor wordt bestraft. Een halve Jezus is hij, die volgens Grovers herinnering echt eens boven het water zweefde. Heus, de geesten in het bos kunnen het beamen. Deze Kalle zoekt hij na jaren weer eens op. Diens leven heeft dan een volstrekt onverwachte wending genomen en Grover vindt niet meer de oude Kalle terug.

Schröder heeft een paar prachtige karakters neergezet. Grover zelf is een vreemd hoofdpersonage, niet echt sympathiek, al is het gegraaf in zijn jeugdherinneringen wel weer aandoenlijk. Dat levert een prachtig intermezzo op in het boek, waarin beschreven is hoe Grover en Kalle op hetzelfde meisje verliefd werden. Een klein juweeltje halverwege het boek. Ook Madeleine en Kalle zijn twee intrigerende personen in dit boek. Het zijn unieke karakters, die vooral uitvergrotingen lijken en zo het pallet aan types in het boek mooi rondmaken.

Misschien dat Schröder er iets te veel bij haalt, iets te vaak een klein zijweggetje inslaat, waardoor het boek in de ruim 400 pagina’s af en toe wat ongericht wordt. Maar mij heeft dat niet echt gedeerd. De zoektocht van Grover naar de zin in zijn leven, een zoektocht die hij maakt in heden én verleden, is op een hoogst originele manier neergezet. Hij zoekt de loutering, hij zoekt het in het aardse, de erotiek, de vernedering, de afgunst, hij zoekt het in het hemelse, de religie, de onschuld van de jeugd. En als hij alles op rij heeft, kan hij weer door, moet hij weer door, met een duidelijk afgesloten fase in zijn leven.

Film: Verbeelding van ijzingwekkende emotieloosheid

Film Unspoken
Regisseur Fien Troch
Hoofdrollen Emmanuelle Devos, Bruno Todeschini
Jaar 2009
Genre Drama
En? 8

Regisseur Fien Troch maakte na Een ander zijn geluk opnieuw een film rondom een verdwenen kind. De vorige film was nog psychologisch drama en een politiefilm ineen, Unspoken is louter drama. Deze nieuwe film komt dan ook vele malen harder aan. Het is een gevoelige film over gevoelloosheid en daar kun je soms maar moeilijk naar kijken.

De dochter van Lucas en Grace is al vier jaar weg. Zomaar verdwenen. De ouders zitten met een geweldig – maar onuitgesproken – trauma. Grace is geneigd het drama te ontkennen, tegenover zichzelf en tegenover anderen. Lucas reageert juist andersom en is nog dagelijks actief bezig met de mogelijke terugkeer van zijn dochter. Aan de buitenkant lijken zij de verdwijning van hun dochter verwerkt te hebben, maar dat is schijn.

Lucas en Grace dreigen niet alleen hun dochter kwijt te raken maar ook elkaar. De film toont louter ijzingwekkende liefdeloosheid. Spreken doen ze amper, elkaar aanraken is taboe. Lucas zoekt zijn heil in de prostitutie, Grace raakt geobsedeerd door de reparatie van een scheur in het plafond. Troch laat de film voor een belangrijk deel bestaan uit veelbetekenende close ups. Man en vrouw praten amper meer tegen elkaar, en dus kent deze film weinig tekst. In stilte lijd je al kijker met de ouders mee.

Troch toont zich een meester in de beperking. Het gaat haar louter om de manier waarop Lucas en Grace met dit verschrikkelijke gegeven omgaan. In de film lijkt de tijd dan ook te hebben stilgestaan. Er is nauwelijks een verhaal, er is amper een plot. De richtingloosheid van de twee personages is bijna voelbaar. Toch kost het de regisseur geen moeite de kijker bij de les te houden. Met Lucas houd je hoop, met Grace zwelg je in verdriet.

Eén scène springt er zonder twijfel bovenuit, dat wil ik wel verraden. Als Grace in een ongure straat door een verkrachter tegen de muur gedrukt wordt, kijkt zij uitdrukkingsloos het beeld uit. De man dwingt haar hem aan te kijken, hij geilt op de angst in de ogen van slachtoffers. Dan draait zij haar hoofd naar hem toe en schenkt hem een ijzige blik, die zo leeg en emotieloos is, dat de verkrachter haar van schrik loslaat en wegrent. Een huiveringwekkend beeld dat het hele verhaal in één enkele scène vertelt.