Boeken: Bernlef op dreef met bekende thema’s

Bernlefs laatste roman, Op slot, bracht me weer op zijn spoor. Ik realiseerde me lezing van dat boek weer dat er nog zoveel relatief onbekende romans van hem zijn. Want hij produceert een niet aflatende hoeveelheid boeken, waardoor zijn oeuvre moeilijk bij te benen is. Zo is daar De onzichtbare jongen, een kleine roman uit 2005, een eenvoudig, nuchter geschreven boekje over aloude Bernlef-thema´s als geheugen en waarneming.

De onzichtbare jongen vertelt het verhaal van Wouter van Bakel en Max Veldman, die vlak na de oorlog bevriend raken op de lagere school. Max is een leergierige zonderling die zich verdiept in natuurkundige verschijnselen en met zijn onfeilbare geheugen alles vasthoudt. Wouter is vooral in snelheid geìnteresseerd en richt zich vooral op sport. Om deze twee jongens heen weeft Bernlef een web van thema´s als wind, snelheid, beweging, stilstand, observatie, geheugen, zintuiglijke waarneming.

In deel twee van het verhaal hebben beide jongens keerpunt in hun leven doorgemaakt. Wouter heeft de ultieme belemmering van zijn snelheid te verwerken gekregen als gevolg van een mysterieuze spier/ of zenuwziekte. Max raakt krankzinnig doordat hij zich alleen maar blijft richten op details en niet in staat is iets te vergeten. De jongen die wilde opgaan in zijn omgeving, slaat die omgeving eindeloos in zichzelf op en draait door. Het lijkt Bernlef vooral te doen om de invloed die dat heeft op de waarneming en daarmee op de observatie van de werkelijkheid om je heen.

Hoe hoogdravend of abstract dit misschien klinkt, Bernlef verpakt dit in een simpel verteld verhaal. Hij laat alle tekstuele opsmuk weg en beperkt zich taalkundig tot de kern. Hij neemt de lezer daardoor makkelijk mee in zijn verhaal en verweeft de thema´s heel eenvoudig in de roman. Geen moeilijkdoenerij, geen grote filosofiën. Bernlef preekt en filosofeert niet, maar laat zijn thema’s via de personages tot leven komen.

Het opmerkelijke contrast dat ontstaat, is dat er een gewoon verteld verhaal ontstaat over niet-gewone mensen. Het is duidelijk dat Bernlef een verhaal construeert om al zijn thema’s kwijt te kunnen. Deze roman heeft daar helaas een beetje onder te leiden. Het gaat lang goed, maar het einde komt al te geconstrueerd over. Max’ verblijf in een gesticht komt wel erg onverwacht om de hoek kijken en is te zeer een puzzelstukje en minder een boeiende verhaallijn. De finale is zelfs zwak te noemen. Hier is sprake van een wat gemakzuchtig afgeraffeld verhaal.

Toch blijft Bernlef boeiende kost schrijven. Ook zo’n tussendoortje lees je met plezier en hij weet weer wat radertjes in je hoofd aan het draaien te krijgen die andere boeken onberoerd laten. Zijn fascinaties voor steeds weer dezelfde thema’s blijven blijkbaar romans lang ook een lezer boeien.